هر جامعه اى براى تداوم حيات و بقا به كار و فعاليت مردم و مسؤولان احتياج
دارد . نياز به كار از قرون باستان وجود داشته است و هرچه مىگذرد، بر
اهميت آن افزوده مىگردد . كار قسمت اعظم از زندگى انسان را در بر مىگيرد .
به عقيدهى بسيارى از متفكران اجتماعى و انديشمندان اسلامى انسان موجودى
اجتماعى است . انسانها قسمت اعظم نيازها و احتياجات خود را از طريق كار
گروهى و اجتماعى تامين مىكنند . حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام،
انديشمند و پيشواى برجسته شيعيان و امت اسلامى كار و تلاش را با درايتى
واقعبينانه بيان نموده است .
كار از مفاهيم مهم علم جامعهشناسى است . كار سرمايه و ذخيرهى ملى است و
مىتواند به رشد تمدن كمك كند . اگر افراد جامعهاى به طور نسبى بتوانند
كار و شغل مناسب به دست آورند و شغل آنان متناسب با استعدادها، توانايىها و
علائق آنها باشد، زمينه براى نوآورى، ابتكار، رشد و پيشرفت در ابعاد
اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى جامعه به وجود مىآيد . برعكس اگر زمينههاى
اشتغال و كار در جامعه محدود و تقاضا براى كار بسيار باشد، به تدريجبيكارى
افزايش مىيابد . گسترش بيكارى منجر به آسيبها و پيامدهاى ناگوار در
جامعه مىشود .
2 . تعريف كار
از نظر لغوى كار به معناى فعل و عمل و كردار انسان است و در اصطلاح، كار
فعاليتى است نسبتا دائمى كه به توليد كالا يا خدمات مىانجامد و به آن
دستمزدى تعلق مىگيرد .
به عقيدهى بعضى از صاحبنظران در تعريف كار به نوع خاصى از كار توجه نشده
است; بلكه كار را در مفهوم عام سرچشمهى انباشت ثروت و سرمايه و نهايتا رشد
و شكوفايى جوامع تلقى كردهاند . پولكس فن (1) مىگويد:
مردم سرچشمه ثروتهاى منقول بوده و افزايش ثروت از كار و زحمت آنها ناشى
مىشود . (2)
از نظر برخى از اقتصاددانان ليبرال از جمله كلسن كار عبارت است از:
استفادهاى كه انسان از نيروهاى مادى و معنوى خود در راه توليد ثروت يا
ايجاد خدمات مىكند . (3)
بر اساس اين تعريف فعاليت و كار به طور عمده از طريق هدفها و ارزش محصولى
كه توليد شده معين مىگردد; به عبارت ديگر كار زمينه را براى توليد و
افزايش خدمات ايجاد مىكند .
به طور كلى كار عبارت است از:
مجموعه عملياتى كه انسان با استفاده از مغز، دستها، ابزار و ماشينها براى
استفادهى عملى از ماده روى آن انجام مىدهد و اين اعمال نيز متقابلا بر
انسان اثر مىگذارد و او را تغيير مىدهد . (4)
بر اساس تعريف مذكور كار داراى سه خصوصيت است:
نخست، كار مبتنى بر فعاليت فكرى و بدنى است;
دوم، از طريق كار، كالايى توليد مىشود يا خدمتى عرضه مىگردد;
سوم، در قبال انجام كار، دستمزدى پرداخت مىگردد .
در انديشهى حضرت على عليه السلام مىتوان به صورت استنباطى كار را چنين
بيان نمود: كار عبارت است از تلاش و كوشش انسانها براى آماده كردن زاد و
توشهى آخرت در دوران زندگى در دنياى مادى .
حضرت على عليه السلام مىفرمايد: فعليكم بالجد و الاجتهاد، و التاهب، و
الاستعداد، و التزود فى منزل الزاد; (5) بر شما باد به تلاش و كوشش، آمادگى
و آماده شدن و جمع آورى زاد و توشهى آخرت در دوران زندگى .
از ديدگاه على عليه السلام در جامعه يكى از حقوق اوليهى مردم اين است كه
همه حق دارند، شاغل باشند . كار كوچكى و بزرگى ندارد; مگر با توجه به كارى
كه انجام مىدهند و هركس اعم از مرد و زن پاداش كار خود را خواهد ديد .
3 . ارزش و اهميت كار
يكى از معيارهاى مهم براى پيشرفت و سعادت جوامع توجه به شكل، نوع و كيفيت
كار و فعاليت است . در برخى از جوامع بين اشكال كار يدى و فكرى تمايزاتى
وجود داشته است . كارهاى يدى و فيزيكى فاقد ارزش بود و معمولا اين
فعاليتها وكارها به اقشار پايين جامعه واگذار مىشد . براى مثال در شهرهاى
يونان باستان و در اروپاى قرون وسطى و در جوامع كاستى (6) چنين چيزى وجود
داشته است; در حالى كه در برخى از جوامع و اديان الهى و آسمانى عموما به
كار و فعاليت و به ويژه كارهاى فيزيكى توجه فراوان مىشده است . پيامبران
الهى خود بر كار و فعاليت تاكيد داشته و خود به آن مىپرداختند .
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله قبل از بعثت گوسفندچرانى مىكرد و با مال و
سرمايهى خديجه عليها السلام تجارت مىنمود . حضرت موسى عليه السلام نيز
گوسفند چرانى مىنمود . حضرت ابراهيم عليه السلام به كارهاى چوپانى و بنايى
اشتغال داشت و حضرت ادريس عليه السلام خياط و حضرت نوح عليه السلام نجار
بوده است . (7)