1164 - ترغيب خلاقيت در ميان کارکنان ”الگوي ژاپني"
الگوی ژاپنی
مقدمه: در سالها ي اخير درباره موفقيت شرکتهاي ژاپني در زمينه کسب و کار مطالب زيادي گفته و نوشته شده است .غالباً موفقيت اين شرکتها به شيوه مديريت آنها نسبت داده مي شود .شيوه اي که غالبا به نام الگوي ژاپني مشهور شده است . در عين حال از ديدگاه برخي ناظران ،ژاپني ها مردماني خلاق به شمار نمي آيند.تصور اين ناظران اين است که شرکت هاي ژاپني بيشتر سعي در تقليد از موفقيت هاي ساير کشور ها دارند تا ترغيب ابتکارات شخصي اعضاء سازمان.در سطح ملي نيز گفته مي شود،ژاپن دستاوردهاي بزرگي در کارهاي خلاقانه علمي نداشته است .هيچ برنده جايزه نوبلي ژاپني نبوده و اکتشافات علمي اساسي و پايه به ندرت در ژاپن انجام شده است.
با اين وجود ،آقاي دکتر باسادور (Min Basadur ) استاد دانشگاه مک ماستر کانادا و از پژوهشگران مشهور امر خلاقيت که مطالعه اي تطبيقي ميان چند شرکت ژاپني و آمريکايي انجام داده به نتايج ديگري دست يافته است .وي معتقد است که ژاپني ها حداقل در زمينه مديريت کسب و کاره و ساز و کارها ي مربوط به آن از آمريکاييان خلاق ترند. بخه خصوص در استفاده از علوم رفتار ي مانند تئوريهاي انگيزش ،براي ترغيب خلاقيت در محيط کار قدم هاي سريع تري نسبت به همتايان آمريکايي خود برداشته اند.بسياري از ايده هاي نو در مديريت که در ده هاي 1940 و 1950 در آمريکا مطرح شد اما از مرز کلاس ها و محافل آموزشي بيرون نرفت به دست ژاپني ها عملي شد.اين مقاله خلاصه يافته هاي آقاي دکتر باسادور را درباره الگوي ژاپني ترويج خلاقيت در سازمان معرفي مي کند.
مفهوم خلاقيت در شرکتهاي ژاپني
از ديدگاه مديران شرکتهاي ژاپني مورد مطالعه، خلاقيت در سازمان عبارت است از فرآيند مستمر مسئله يابي ،چاره جويي،و حل مسايل.
معتقدند که امر پژوهش و ابداع (تحقيق و توسعه=D&R ) که بطور سنتي، در شرکتهاي آمريکايي در انحصار گروهي نخبه علمي و فني است،از جمله فعاليتهاي عمومي است که همه کارکنان مي توانند و بايد در آن مشارکت و سهمي داشته باشند.از ديدگاه مديريت ژاپني هدف اساسي فرآيند خلاقيت در سازمان ايجاد تغييرات مطلوب در سازمان است و فعاليتهاي آموزشي و پرورشي کارکنان بايد به گونه اي موثر آنان را در ايفاي نقشي مثبت در ايجاد تحول توانمند و ترغيب کند.
نظام پيشنهاد هاي کارکنان (ESS يا Employees Suggestion System) و حلقه هاي کنترل کيفي (Q.C.Cيا Quality Control Circle) دو عنصر مهم و مکمل نظام مشارکت و ترغيب خلاقيت از سوي کارکنان در شرکتها ي ژاپني است . از طريق اين دو نظام ابتکارات فردي و گروه ي به خوبي ابراز شده و به سوي تدوين راه حل هاي عملي براي مسايل سازمان جاري م ي شوند.در زير چند مشخصه بارز و مهم اين دو نظام به گونه اي که در ژاپن مجري است تشريح مي شود.
نظام پيشنهادهاي کارکنان و حلقه هاي کنترل کيفي
نظام پيشنهادها،چهارچوبي است که از طريق آن ابتکارات کارکنان به صورت فردي ابراز مي شود.از طريق اين نظام کارکنان تشويق مي شوند که به محيط و فرآيند ها ي کار خود توجهي خاص داشته باشند،مسايل شغلي و سازماني را بيابند و از طريق چاره جويي براي مسايل و اجراي راه حل هاي يافت شده در درجه نخست کار خود و سپس امور سازمان را بهبود بخشند.
الگوی ژاپنی
از سوي ديگر حلقه هاي کنترل کيفي ساختاري براي رسيدگي و چاره انديشي گروهي براي مسايل محيط کار در اختيار مي گذارد .با آنکه عضويت در اين حلقه ها از لحاظ نظري داوطلبانه است اما عموم مردم در اين حلقه ها عضويت دارند و کار در آن را همچون ساير وظايف جاري خود تلقي م ي کنند.از جمله تفاوتها ي مهم نظام پيشنهادها و حلقه هاي کنترل کيفي ،به غير از فرد محوري و گروه محور ي،قلمرو فعاليتها است .از طريق نظام پيشنهادها کارکنان مي توانند به همه امور سازمان بپردازند و پيشنهادهاي اصلاحي خود را بر اساس فرآيندي مشخص ،تدوين کنند. اما وظايف حلقه ها حول محور هايي(Themes) است که معمولا هر شش ماه يکبار از سوي مديريت تعيين مي شود.مي توان گفت فعاليت حلقه ها در چهارچوب محدودتري صورت مي گيرد و متمرکز بر امور خاص از پيش تعيين شده است .معهذا فعاليت حلقه ها،فهرستي از مسايل در خور توجه در اختيار کارکنان مي گذارد که مي تواند الهام بخش کار فردي آنان از طريق سيستم پيشنهادها باشد.